Haft kaszubski – barwna opowieść o tożsamości i tradycji
Haft kaszubski to nie tylko dekoracja – to świadectwo historii, symbol dumy regionalnej i efekt wieloletniej pracy pokoleń kobiet, które z igłą w dłoni pielęgnowały dziedzictwo swojego regionu. Jego historia łączy w sobie inspiracje klasztorne, artystyczną wizję oraz ogromną pasję do zachowania kultury ludowej.
Ślady w klasztorze – inspiracja, nie kontynuacja
Zanim na Pomorzu narodził się współczesny haft kaszubski, sztuka wyszywania istniała w formie klasztornej, w zakonie norbertanek z Żukowa i benedyktynek z Żarnowca. Klasztory prowadziły szkoły dla dziewcząt z mieszczańskich i szlacheckich rodzin. Uczono tam nie tylko rachunków, wiary i prowadzenia domu, ale też haftu – głównie do ozdabiania szat liturgicznych oraz kobiecych czepców. Hafty te wykonywano złotą i srebrną nicią na aksamicie, brokacie i taftach. Powstawały tak zwane złotnice lub złotogłowie – bogato zdobione nakrycia głowy, które były luksusowym elementem kobiecego stroju. Ich cena nierzadko przekraczała wartość krowy.
Fot. Muzeum Kaszubskie w Kartuzach
Współczesny haft kaszubski jest autorskim projektem z początku XX wieku – inspirowanym, ale nie bezpośrednio kontynuującym dawny haft liturgiczny.
Teodora Gulgowska i narodziny haftu kaszubskiego
Prawdziwe odrodzenie haftu na Kaszubach zawdzięczamy Teodorze Gulgowskiej – malarce, społeczniczce i artystce z wizją. Wraz z mężem Izydorem Gulgowskim zamieszkała we Wdzydzach Kiszewskich, gdzie w 1906 roku założyli pierwszy w Polsce skansen – dzisiejsze Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny.
Zafascynowana kaszubskim dziedzictwem oraz klasztornymi haftami, a także motywami zdobniczymi na przedmiotach codziennego użytku, takich jak kafle, obrazy czy ceramika, Teodora stworzyła własny styl haftu. Używała kolorowej muliny na lnianym lub bawełnianym płótnie – białym bądź szarym – i tworzyła wzory z motywami roślinnymi: tulipanami, dzwonkami, palmetami, granatami czy niezapominajkami.
Jej prace spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem. Chcąc podzielić się wiedzą i stworzyć kobietom możliwość zarobku, Teodora zorganizowała kurs haftu dla miejscowych dziewcząt. Z czasem zgromadziła ponad sto kobiet, adeptek jej sztuki.
Kaszubskie szkoły haftu – różnorodność i symbolika
Dzięki pracy uczennic Teodory, haft kaszubski rozprzestrzenił się na cały region. Powstało kilkanaście szkół haftu kaszubskiego, których nazwy pochodzą od miejscowości – np. żukowska, wdzydzka, borowiacka, pucka czy wejherowska. Różnią się one kolorystyką i detalami w kompozycji.
Najbardziej znana jest szkoła żukowska, która opiera się na siedmiu symbolicznych kolorach:
- Chabrowy – jeziora
- Niebieski – niebo
- Granatowy – morze
- Żółty – słońce
- Zielony – lasy
- Czerwony – krew przelana za ojczyznę
- Czarny – ziemia
Z kolei najbardziej barwną i dekoracyjną jest szkoła wdzydzka, gdzie stosuje się ponad dziesięć odcieni – od błękitów, przez róż, pomarańcz i bordo, aż po intensywny brąz i czerń.
Haft kaszubski dziś
Współczesny haft kaszubski to żywa, dynamiczna forma sztuki ludowej. Pielęgnowany przez twórczynie ludowe, instruktorki i artystki, pojawia się nie tylko na tradycyjnych tekstyliach, ale także w nowoczesnym wzornictwie: na ubraniach, biżuterii, torbach czy plakatach.
